İran-İsrail tansiyonu Rusya için ne manaya geliyor?

Marmara Üniversitesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, İran- İsrail Savaşı’nın Rusya için ne manaya geldiğini AA Tahlil için kaleme aldı.

***

İsrail‘in İran‘a saldırmasıyla başlayan İsrail- İran Savaşı, dördüncü gününü tamamlamış bulunuyor. Uzun yıllardır İsrail‘in İran‘a saldıracağı görüşü lisana getirilse de istikrarın bir türlü hakim olamadığı Orta Doğu’daki son gelişmeler yeniden de İran dahil olmak üzere birçok ülkeyi hazırlıksız yakaladı.

Diğer yandan bilhassa taraflar ortasında kara hududun olmaması hasebiyle savaşın bu formda uzun süremeyeceği ve yakında ateşkesin sağlanacağı görüşü hakim. Buna karşın sonuçlarına bakılmaksızın bu savaş, gerek bölgesel gerekse global aktörlerle dünyadaki öteki olayları da etkileyecek potansiyele sahip. Bu bağlamda İsrail-İran Savaşı’nı yakından takip eden ülkelerden biri de elbet İran ile yakın işbirliği içerisinde olan Rusya’dır.

Rusya’nın bölgedeki desteği: İran

21. yüzyılın başında Rusya’da Vladimir Putin’in iktidara gelmesiyle birlikte, Kremlin Orta Doğu’da aynen Sovyetler Birliği periyodunda olduğu üzere tesirini artırsa da Arap Baharı’nın yaşanması, Rusya’nın bölgedeki varlığını olumsuz etkiledi. Arap Baharı’ndan sonra Moskova’nın bölgedeki en kıymetli iki desteği, Suriye ile İran kaldı. Rusya her iki ülkeye de yıllarca değerli dayanakta bulundu. Rusya, bu iki ülkeyle sırf siyasi ve ekonomik değil, güç ve askeri alanlarda da işbirliği geliştirdi. Rusya, kendi çıkarlarını da düşünerek buradaki rejimleri dış müdahaleden müdafaaya çalıştı. Suriye’de Beşar Esad rejiminin iktidardan uzaklaştırılmasından sonra Rusya’nın Suriye’deki varlığı tehlikeye girerken ve günümüzde bu ülkedeki Rus askeri üslerinin geleceği netlik kazanmazken İran’ın Rusya açısından ehemmiyeti daha da artmış oldu. Bunlara ek olarak, İran Rusya için sırf Orta Doğu’da değil, Kafkasya’da da müttefik pozisyonundadır.

Rusya da İran açısından büyük kıymet arz etmektedir. Rusya’nın dayanağıyla İran nükleer santrale sahip olduğu üzere Moskova, İran’ı milletlerarası arenada bilhassa nükleer alanındaki çalışmaları hasebiyle desteklemektedir. Rusya ve İran Batı’nın yaptırımları karşısında da birbirlerine karşılıklı yardımda bulunmaktadırlar. Hasebiyle bu iki ülke, bilhassa 21. yüzyılın başından itibaren çok yakın ve çok istikametli işbirliği geliştirmektedirler. Kelam konusu münasebetleri de 2025 yılının çabucak başında kapsamlı stratejik paydaşlık mutabakatı ile taçlandırdılar. Pekala bu türlü bir ortamda İsrail-İran Savaşı’nın yaşanması Rusya’yı, Rusya-Ukrayna alakalarını, İran’ın 2022’de asil üye olduğu Şanghay İşbirliği Örgütü’nü (ŞİÖ) nasıl etkileyecek?

-İsrail-İran Savaşı’nın Rusya-Ukrayna Savaşı’na etkisi

Dördüncü gününü tamamlayan İran- İsrail Savaşı, Rusya-Ukrayna Savaşı’nı adeta unutturdu ya da en azından ikinci plana itti. Bu konu elbet Moskova’nın lehine bir gelişme oldu. Çünkü taraflar İstanbul’da art geriye iki kere bir ortaya gelmelerine ve başta esir ve meyyit askerlerin takası olmak üzere kimi kıymetli kararlar almalarına rağmen ABD Başkanı Donald Trump her iki ülkeye de baskıyı arttırdı. Trump, yakında ateşkesin sağlanmadığı takdirde Ukrayna’yı yardımları kesmekle, Rusya’yı da yeni yaptırımlar uygulamakla tehdit etti. ABD’nin Rusya’dan güç kaynakları ithal eden ülkelere yüzde 500 oranında vergi uygulamasını öngören tasarının hazırlanması ve bunu bir koz olarak kullanması, elbet Rusya’nın işini zorlaştırmaktadır.

İsrail-İran Savaşı’nın başlamasıyla ise Batı için yeni bir cephe açıldı. Şimdilik bu tasarı da AB ülkelerinin Ukrayna’ya asker gönderme tartışmaları da unutulmuş üzere görünüyor. Çünkü gerek ABD gerekse de Avrupa Birliği (AB) kendi çıkarları doğrultusunda İsrail-İran Savaşı’nın seyrine nazaran farklı senaryolar üzerinde çalışmaktadırlar. Savaşın seyrine nazaran de ABD ve AB’nin buradaki meşguliyeti ve münasebetiyle Ukrayna cephesine aralıkları değişecektir. Bununla birlikte, Ukrayna yetkilileri şimdiden mevzuyla ilgili telaşlarını lisana getirmeye başladılar. Nitekim Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy yaptığı açıklamada, ABD’nin İsrail’e verdiği silah takviyesinden ötürü Ukrayna’ya yönelik yardımların azalacağını, savaş hasebiyle artacak güç fiyatlarının da Rusya’yı güçlendireceğini belirtti.

İsrail-İran Savaşı’nın Rusya açısından bir diğer olumlu tarafı elbet Zelenskiy’nin de belirttiği üzere güç fiyatlarının şimdiden artmaya başlamasıdır. Her ne kadar AB ülkeleri güç alanında değerli ölçüde Rusya’ya bağlılıklarını azaltsalar da Rusya güç kaynakları için yeni pazarlar bulmuştu. Münasebetiyle AB’nin Rusya’yı ekonomik olarak çökertme planları tutmadığı üzere Orta Doğu’daki istikrarsızlık gerek gaz gerekse de petrol fiyatlarının Rusya’nın beklentisinden de üstte seyretmesine neden oldu. İsrail-İran Savaşı uzadığı ve İran Hürmüz Boğazı’nı deniz seyrüseferine kapattığı taktirde, Rusya üzere ekonomileri büyük ölçüde güç kaynaklarına bağlı ülkeler bundan yarar sağlayacak. Dünya piyasasındaki sıkıştırılmış gazın yüzde 30’u, petrol ve petrol eserlerinin yüzde 20’si bu boğazdan geçmektedir. Kelam konusu istatistikler güç kaynakları fiyatlarının nasıl artabileceği konusunda değerli ipucu vermektedir.

-Savaşın Rusya açısından beklenen olumsuz sonuçları

Yukarıda belirtilen Rusya açısından olumlu tesirlerin yanı sıra savaş uzun vadede Kremlin tarafından istenmeyen sonuçlara da yol açabilir. Bilindiği üzere, 2025 yılının başında Rusya ile İran, çok istikametli askeri işbirliğini de içeren kapsamlı stratejik paydaşlık muahedesi imzaladı. Her ne kadar bu mutabakat bir ülkenin saldırısı karşısında birlikte hareket etmeyi öngörmese de ister istemez İran’ın “stratejik ortağı” üzerinde baskı yaratmaktadır. Rusya açısından bundan daha da kıymetlisi, tahminen de İsrail yetkililerinin vakit zaman kesin maksatlarının İran rejimini devirmek olduğunu belirtmeleridir. İran’da rejim değişikliğinin Rusya açısından Esad rejiminin düşüşünden daha kıymetli sonuçları olacaktır.

İsrail-İran Savaşı’nın başlamasıyla merak edilen mevzulardan biri de İran’ın 2022’de üye olduğu ŞİÖ’nün reaksiyonuydu. Kaldı ki her ne kadar üye ülkeler örgütün üçüncü bir güce karşı kurulmadığını ve rastgele bir ülkeye karşı faaliyet göstermeyeceklerini belirtseler de ŞİÖ uzun yıllar boyunca NATO’ya alternatif bir güç olarak değerlendirildi. Rusya ve Çin üzere ülkelerin üye olduğu ŞİÖ’nün İsrail’in İran’a saldırmasını kınamakla kalması da ŞİÖ’nün de başta Birleşmiş Milletler (BM) ve öbür milletlerarası örgütler üzere memleketler arası gelişmelere karşı tesirli hal almakta zorlandığını göstermektedir. Tüm bunlar elbet bu örgütlerin itibarına büyük ziyan vermekte, varlıklarının sorgulanmasına yol açmaktadır.

Savaşın uzamasının Rusya açısından bir öbür olası olumsuz sonucu, tüm sıkıntılara karşın ABD ile ikili alakaların düzeltilmesine yönelik uğraşların kesilmesi, hatta münasebetlerin daha da gerginleşmesidir. Çünkü savaşın uzaması, ABD’nin müdahale ihtimalini artıracağı üzere direkt savaşa iştirak olmazsa da Rusya ile Çin’in de İran’a vereceği takviyenin boyutunu değiştirecektir. Bundan dolayıdır ki aslında Rusya da kendisi açısından beklenen tüm olumlu sonuçlara karşın savaşın bir an evvel bitmesi gerektiğini savunmakta, bu istikamette diplomatik teşebbüslerde bulunmaktadır. Hakikaten Putin, Trump ile Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov da Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile birer telefon görüşmeleri gerçekleştirdiler. Rus yetkililer, taraflar ortasında arabuluculuğa hazır olduklarını belirttiler ki, Trump da bu teklife olumlu baktığını söz etmektedir.

Yoğun diplomatik temaslarda bulunan bir diğer ülke de Türkiye’dir. İki gün içerisinde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 10’dan fazla devletin devlet başkanı ile telefon görüşmesi gerçekleştirerek bir taraftan İsrail’in ataklarını kınarken öbür taraftan savaşın sonlandırılması için efor sarf etmektedir. Bu savaşın bir an evvel sonlandırılması da aslında tüm ülkelerin çıkarınadır. Çünkü savaşın dozu arttıkça ülkeler kendi pozisyonlarını daha net açıklamaya ve taraflarını belirli etmeye başladılar. Bu da uzun vadede şu an yatıştırılmış sıkıntıların da yine alevlenmesine yol açabilir. Bundan dolayıdır ki Türkiye ve Rusya üzere bilhassa bölge ülkeleri diplomatik temasları artırmaktadır.

[Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Marmara Üniversitesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesidir.]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.

About The Author

admin

See author's posts